تاثیر سطوح مختلف سلنیوم و نیتروژن بر برخی ویژگی‌های رشدی و بیوشیمایی دانهال پیاز (Allium cepa L.)

سابقه و هدف:. سلنیوم (Se) یک عنصر ضروری برای انسان و حیوانات است. با این حال، اثرات آن بر گیاهان کمتر شناخته شده است اما شواهدی وجود دارد که بیانگر نقش آنتی‌اکسیدانی سلنیوم می‌باشد. سلنیوم در سطوح پایین اثر مثبتی بر رشد و تحمل به تنش‌ها گیاه دارد درحالیکه در سطوح بالا مانند یک اکسیدان عمل کرده و رشد گیاه را کاهش می‌دهد. گیاهان نقش مهمی در انتقال سلنیوم خاک به زنجیره‌ی غذایی را دارند. از آنجاییکه سلنیوم بر متابولیسم نیتروژن تاثیر گذار است. در این تحقیق برای اولین بار اثر متقابل سلنیوم و نیتروژن بر خصوصیات رشدی و بیوشیمیایی برگ پیاز مورد بررسی قرار گرفت. چرا که در ایران برگ پیاز به‌عنوان سبزی خوارکی همراه با سوخچه مصرف می‌گردد. مواد و روش‌ها: در تحقیق حاضر اثر سطوح مختلف سلنیوم و نیتروژن بر برخی ویژگی‌های رشدی و بیوشیمیایی پیاز رقم قرمز آذر شهر در شرایط کشت بدون خاک مورد مطالعه قرار گرفت. سه سطح سلنیوم (صفر، 1 و 5/1 میلی‌گرم بر لیتر سلنات سدیم) همراه با چهار سطح نیتروژن (56، 112، 168 و 224 میلی‌گرم بر لیتر) به‌صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. در اوایل مرحله سوخدهی (سه ماه پس از کشت بذر) خصوصیات رشدی دانهال پیاز (وزن تر بوته، ارتفاع بوته، وزن تر برگ، وزن تر ساقه‌ی مجازی)، عملکرد و ویژگی‌های بیوشیمیایی (کلروفیل، میزان فعالیت آنتی‌اکسیدانی، فنل کل، فلاونوئید کل و اسید آسکوربیک) و نیترات برگ پیاز اندازه‌گیری شد. یافته‌ها: بر اساس نتایج به‌دست آمده، خصوصیات رشدی دانهال پیاز از جمله وزن تر بوته (01/29 گرم)، وزن تر برگ (38/18 گرم)، ارتفاع بوته (15/54 سانتی-متر) و عملکرد (04/148 گرم بر مترمربع) در غلظت‌های 1 و 5/1 میلی‌گرم بر لیتر سلنات سدیم همراه با نیتروژن نسبت به صفر میلی‌گرم بر لیتر سلنات سدیم همراه با نیتروژن افزایش یافتند. کاربرد هم‌زمان سلنیوم و نیتروژن اثر معنی‌داری بر میزان کلروفیل b داشت و بیشترین میزان کلروفیل b در تیمارهای 1 میلی‌گرم بر لیتر سلنات سدیم همراه با 224 میلی‌گرم در لیتر نیتروژن و 5/1 میلی‌گرم بر لیتر سلنات سدیم همراه با 224 میلی‌گرم در لیتر نیتروژن بود و کمترین میزان کلروفیل b در تیمار صفر میلی‌گرم بر لیتر سلنات سدیم همراه با 56 میلی‌گرم در لیتر نیتروژن مشاهده گردید. هم‌چنین بیشترین میزان فنل کل (03/9 میلی‌گرم بر وزن تر)، فلاونوئید کل (0094/0 میلی‌گرم بر وزن تر)، اسید آسکوربیک (70/0 میلی‌گرم بر وزن تر) و فعالیت آنتی‌اکسیدانی (08/69 %) برگ پیاز در تیمارهای سلنات سدیم همراه با نیتروژن (224 میلی‌گرم بر لیتر نیتروژن همراه با 1 میلی‌گرم بر لیتر سلنات سدیم) مشاهده گردید. درحالیکه، بیشترین میزان نیترات در تیمار صفر میلی‌گرم بر لیتر سلنات سدیم در ترکیب با 224 میلی‌گرم بر لیتر نیتروژن بود. نتیجه‌گیری: کاربرد هم‌زمان سلنات سدیم همراه با نیتروژن نقش بسیار مهمی در بهبود برخی از خصوصیات رشدی و بیوشیمیایی پیاز داشت. حداکثر میزان رشد دانهال پیاز در تیمارهای سلنیوم همراه با نیتروژن مشاهده گردید که نشان دهنده‌ی تاثیر مثبت هر دو عنصر بر افزایش میزان سنتز کلروفیل و در نتیجه افزایش میزان فتوسنتز و تثبیت کربن است که در نهایت افزایش میزان رشد پیاز را در پی دارد. به‌طور کلی می‌توان نتیجه گرفت که اثر مثبت سلنیوم بر رشد دانهال پیاز به افزایش فعالیت آنتی‌اکسیدانی و ترکیبات فنلی مرتبط باشد. در هر سه سطح سلنیوم با افزایش غلظت نیتروژن میزان نیترات افزایش نشان داد اما با افزایش سطح سلنیوم میزان نیترات کاهش یافت. در نهایت می‌توان کاربرد یک میلی‌گرم بر لیتر سلنات سدیم همراه با 224 میلی‌گرم بر لیتر نیتروژن در کشت بدون خاک را برای تولید دانهال‌های پیاز با حداکثر میزان ترکیبات آنتی‌اکسیدانی و عملکرد توصیه کرد.